Een gastblog van Judith Evelien, die op jonge leeftijd haar moeder verloor aan zelfdoding en daar een prachtig boek over schreef: Koppzorgen. Je kunt Judith volgen op haar Facebookpagina met dezelfde titel.

Na een roerige jeugd waarin ik opgroeide met een moeder met psychische ziekte en depressies, stapte zij uit het leven en liet mij op zesentwintigjarige leeftijd berooid achter. Ik had mijn jeugd nog niet eens achter me kunnen laten, of ik had het volgende traumatische al te verwerken. Dat was een hele heftige, intense en verdrietige tijd! Er gebeurde in korte tijd heel erg veel. Met het verlies van mijn moeder werd ook een blikje aan zesentwintig jaar geschiedenis opengetrokken. Er was dus werk aan de winkel, heel veel werk! En jeetje, wat zat ik er diep in en wat had ik af en toe het gevoel dat ik er nooit meer uit zou komen. Angstige momenten, maar ook momenten van diepe inzichten en puzzelstukjes die op zijn plek vielen.

Ik had een pad voor mezelf uitgestippeld

Op het moment dat zij het leven liet, had ik al een heel pad voor mezelf uitgestippeld. Ik liep stage in een GAPZ (Geriatrische Afdeling van een Psychiatrisch ziekenhuis) voor mijn SPH opleiding. Ik woonde destijds in Oss en mijn lief woonde in Amsterdam, hij had net een woning gekocht in Amsterdam die nog in aanbouw was. Ik zou de laatste twee jaar van mijn opleiding in Amsterdam afmaken in de deeltijdvariant, dan kon ik werkend leren en dan kon ik samenwonen met mijn lief.

Alles was in kannen en kruiken, ik hoefde het pad alleen maar te bewandelen. Een kink in de kabel was zeker niet gewenst, dan zou alles aan gort liggen.

Een kink in de kabel

Het overlijden was die kink in de kabel! Zo zag ik het overlijden van mijn moeder destijds dan ook. Dit was de zoveelste keer dat zij roet in het eten gooide, dwars door mijn plannen en de dingen die voor mij belangrijk waren heen. Weer deed ik er niet toe en moest ik paraat staan voor haar. In mijn jeugd had alles al om haar en haar ziekte gedraaid. Ik vond na al die tijd eindelijk een klein beetje mezelf terug en leerde hoe ik voor mezelf moest staan en voor de dingen die voor mij belangrijk waren. En weer wist ze dit op brute wijze te doorkruizen en te manipuleren. Het maakte me uitzinnig!

Ik was boos, heel erg boos!

Dat was niet het enige, ze liet ons (achteraf) ook nog achter met een schuld en een hoop ellende en daarnaast vroeg ze mijn broer en mij middels een laatste brief ook nog of wij haar uitvaart wilden verzorgen! Was ze nou helemaal van de pot gerukt?! Ik deed helemaal niets! Ik had al genoeg gedaan en opgeofferd, het was nu tijd voor mij!

Dat laatste probeerde ik koste wat kost ook na te streven. Al verging de hele wereld, ik zou mijn diploma halen en ik zou samen gaan wonen in Amsterdam met mijn lief.

Natuurlijk was deze weg allang niet meer haalbaar, maar ik kon het niet loslaten en ik kon me niet overgeven. Twee weken na het overlijden van mijn moeder verscheen ik weer op mijn stage. Die GAPZ was een zeer beladen plek voor mij, na de zelfdoding van mijn moeder, maar het weerhield mij er niet van!

Natuurlijk liep ik hier na twee weken tegen een dikke, vette muur op die niet voor mij opzij ging. Ik werd op het matje geroepen en mijn stagebegeleiders vertelden me dat het zo niet langer ging. Er werd mij een studieonderbreking opgelegd, zodat ik de tijd en de ruimte nam om het verlies van mijn moeder te verwerken. Hier was ik het zo niet mee eens!

Ik voelde me verslagen en verloren

Gekwetst en vol van emoties kwam ik die dag thuis. Alles was ik nu kwijt! Ik had niets meer wat er voor mij toe deed, al mijn houvast was ik kwijt en wat was dat eng. Ik stond doodsangsten uit en het voelde alsof ik aan het verdrinken was en ik hier niets tegen kon doen. Ik verloor alle grip. Ik bevond me in een soort van niemandsland, voelde me verloren en verdwaald.

Van alles voelde ik, en ik stortte me op van alles, behalve op het verlies van mijn moeder. Het verlies van mij en van mijn leven, van alles wat me lief was, dat stond nu boven aan. Eigenlijk zaken die in het niets vallen bij het verlies van een dierbare. Maar dit was nu het enige wat mij overeind hield en waar ik houvast in kon vinden. En juist dat viel nu als een kaartenhuis in elkaar.

Iedereen gaat anders om met een dergelijk verlies. De een wordt boos op de behandelaren – er waren zelfs mensen kwaad op mijn vader of op mij.

Je kunt nergens heen met je boosheid, je verdriet of met de schuld. Niemand kan verantwoording afleggen, je kunt je nergens op afreageren. Dat doet wat met een nabestaande. Daar krijg je soms onredelijke reacties van. Ik richtte mijn onmacht op secundaire zorgen.

Terug naar de kern

Achteraf had ik dat keihard nodig om die kern weer terug te vinden. Mijn leven lang was mijn overlevingsstrategie ‘groot en sterk zijn’ geweest. Dat had me er al die tijd doorheen geholpen. Jaren deed ik er niet toe en cijferde ik mezelf weg voor het welzijn van mijn moeder. Al voelde dat toen echter helemaal niet zo en heb ik het nooit zo ervaren. Het was meer een vanzelfsprekendheid en ik was niet anders gewend. Ik wilde het beste voor mijn moeder! Welk kind wil dat nu niet voor zijn ouders? Haar geluk was mijn geluk.

Niet gek dat ik nu dus precies hetzelfde ging doen, met het enige verschil dat ik nu dus volwassen was en dit natuurlijk niet meer werkt.

Onuitstaanbaar en bijna onbenaderbaar was ik in die periode dat ik langzaam tot dat inzicht kwam. Lange tijd overheerste het felle en het defensieve, dat maakte het soms onmogelijk om mijn zachte kant te laten zegevieren. En juist die was nu zo belangrijk, want alleen zo kon ik bij mijn ware gevoel en het verdriet wat daaronder lag verborgen. Door me druk te maken over mijn studie en het samenwonen, ontstond er een eeltlaagje om dat wat er écht toe deed.

En als ik dan eens een keer instortte of door een bepaalde trigger wel bij dat intense verdriet kon, dan ging ik het weg verklaren en kon ik weer verder. Als ik maar begreep waar het allemaal vandaan kwam, dan had het een reden, kon ik er eventueel iets positiefs van maken en wat van leren en dan kon ik weer verder. Verder met wat? Verder met dat verrekte pad dat allang niet meer begaanbaar was!

In de therapie die ik volgde, leerde ik dat verklaren achterwege te laten en het gevoel wat er was er te laten zijn. Zonder daarbij na te denken, gewoon te ondergaan en het er te laten zijn.

Dat viel nog niet mee, maar na verloop van tijd kon ik mijn gevoel wel kaderen, want dat liet me ook inzien dat ik van links naar rechts werd geslingerd met mijn gevoel.

Boosheid, verdriet, gemis, wanhoop en schuldgevoel liepen ineens niet meer van de hak op de tak en door elkaar. Soms ook wel, maar dan was het oké en niet meer beangstigend. Dan greep ik niet meer terug naar het verklaren en kapot analyseren, maar huilde ik omdat ik verdrietig was, schreeuwde ik omdat ik boos was of ik liet me onderdompelen in onmacht omdat ik het allemaal niet meer wist.

Het verdriet was groot

Dat was het moment dat ik kon huilen en voelen. Echt vanuit mijn tenen huilen en écht voelen. Verdriet om het verlies van mama. Ja, het was schrijnend en ja, onze band was gecompliceerd en ja, wederom walste ze zo over mij heen. Maar jemig, ik had geen moeder meer, ze was er niet meer en ze zou nooit meer terug komen!

Ineens was ‘nooit meer’ niet meer abstract en kreeg het betekenis. Nu wist ik hoe oneindig en definitief ‘nooit meer’ was. Het drong door. Ik hoefde me niet meer groot te houden en ik kon mezelf omarmen. Dit smaakte naar meer, want de zware lading die ik met me meedroeg, werd steeds lichter en beter te dragen.

Mijn houding veranderde op allerlei vlakken. Bij de kapper had ik niet meer de drang om mezelf te verklaren als zij me vroeg of ik een dagje vrij was? Eerder zou ik haar uitleggen dat ik nu een studieonderbreking had vanwege het overlijden van mijn moeder etc. etc.

Zij zou dan reageren hoe knap ze het van mij vond dat ik zo positief was en toch verder ging met mijn leven en mijn studie weer op wilde gaan pakken. Daar kreeg ik weer een boost van en ik werd daarmee gevoed in mijn ‘groot en sterk’ zijn en ik kon weer verder.

Toen deed ik zulke vragen af met een korte en bondige; ‘Ja’. Ik wist hoe het zat en waarom, dat was genoeg. Ik had minder de behoefte om mijn omgeving te vertellen dat het naar omstandigheden goed ging, om vervolgens weer dat schouderklopje te ontvangen. Nee hoor, als ik een rotdag had, dan had ik een rotdag en dan kregen mensen dat te horen.

Soms zag je ze voor het blok staan en zich geen houding aan weten te nemen. Dat liet ik dan bij hen. Wat een bevrijding voor mezelf, ik hoefde me niet mee te verdedigen, te verklaren of me groter voor te doen dan ik was.

Ik mis mijn moeder nog steeds!

Inmiddels ben ik ruim tien jaar verder en heb ik alles netjes op de rails. Het verlies van mijn moeder heeft berusting en die intense worsteling is zo goed als voorbij.

De zelfdoding van mijn moeder omvat heel veel en is niet eenduidig te benoemen. Alle bestaande emoties zitten er in verweven, maar ook emoties waar ik nog nooit kennis mee had gemaakt.

Woede, verwardheid, boosheid, verdriet, onmacht, schuldgevoel, kwetsbaarheid, liefde, verafschuwing en gemis. Zomaar een greep uit het assortiment. De ene dag kan ik er prima mee dealen, de andere dag weet ik niet waar ik het zoeken moet. De ene keer wordt er een tranendal opengetrokken bij een geur of herinnering, de andere keer doet het me niets en dan zweef ik ergens tussen mijn overlevingsmechanisme en tussen berusting in. Je weet wel, dat overlevingsmechanisme die ik al lang niet meer nodig heb en die zijn functie jaren geleden al heeft verloren.

Er zijn vlagen en momenten dat ik er ineens door word overvallen en kan huilen als een klein kind. Veroorzaakt door triggers of een stemming. Denk bijvoorbeeld aan een liedje die op haar uitvaart werd gedraaid. Er zijn momenten dat ik dan in onbedaarlijk gehuil uit kan barsten en mijn moeder intens mis. Dan ben ik boos op de hele wereld en is het zo oneerlijk dat mijn moeder mij nooit moeder zag worden en me uit zag groeien tot die vrouw die ik nu ben! Tegelijk vervloek ik haar dan omdat zij zelf deze keuze maakte. Deze keuze die direct tot consequentie had, dat ze haar kleinkinderen nooit zou ontmoeten! Oh dan zou ik de hele wereld wel bij elkaar willen schreeuwen.

Rouwen stopt niet ineens

Het verlies van mijn moeder een plekje geven? Ik kan het niet meer horen! Dergelijke dingen kun je geen plekje geven. Aan rouwen en missen zit geen tijdslimiet, al denkt de halve wereld dat wel altijd. Rouwen groeit en ontwikkelt gewoon met mij mee. Steeds op een andere laag kom ik het weer keihard tegen. Soms moet ik gewoon weer helemaal onder aan de ladder beginnen wanneer ik weer eens een element tegenkom die ergens onder een laagje lag verscholen.

Bijvoorbeeld toen ik zelf moeder werd.

Of die keer dat ik mijn moeder keihard tegen kwam. In mezelf.

Of toen ik onder ogen zag dat ik net zo gevoelig ben als mijn moeder en de angst me daardoor om het hart sloeg. Waarom lukte het haar niet en vind ik wel mijn weg om hiermee te dealen?
Rouwen en missen is complex en stopt niet ineens na een x-aantal jaren! Het zit hem ook in eenvoudige herkenbare dingen waarin ik me ineens besef dat het allemaal echt is wat er is gebeurd. Mijn moeder is dood! Ze maakte zichzelf van kant! Ik kan het wel in mooie en subtiele woorden verpakken, maar ze maakte zichzelf keihard van kant!

En zo zie je maar weer hoe ik steeds van links naar rechts word geslingerd qua gevoel. Inmiddels geef ik me hier maar aan over en laat ik het toe. Het kaderen en doorlopen van gevoelens gaat me steeds natuurlijker af.

Ik ben niet meer bang om te voelen wat ik voel en ik hoef ook niet meer perse te weten waar dit vandaan komt. Het is er en dat telt. Wat dat betreft klopt de befaamde uitspraak dat tijd alle wonden heelt voor een deel wel.

Het maakt het in ieder geval zachter en overzichtelijker en het zorgt in de loop der tijd voor een stukje berusting en dat de lading wat beter te dragen wordt. Dat is de complexiteit van een zelfdoding en de geschiedenis die daaraan vooraf ging.

Want een zelfdoding heeft altijd een geschiedenis en neemt vaak ook vragen en schuldgevoel met zich mee.