Het afgelopen jaar ben ik meer bewust bezig gegaan met het verwerken van al het verlies. Vlak na de dood van Bas had ik daar domweg geen tijd voor: ik was bezig met het halen van een schooldiploma. Daarna nam ik een tussenjaar om uit te rusten, maar ik was zo moe dat zelfs toen van rouwen niet veel kwam. En het jaar daarna ben ik gaan studeren.
Vorig voorjaar overleed mijn oma. Ik had een speciale band met haar, net zoals mijn broertjes die hadden. Mijn oma was als mijn tweede ouder, want als mijn moeder er niet was, was zij er voor ons. Als kinderen aten we minimaal één keer per week bij haar, maar ook toen ik ouder werd en het huis uit ging, kwam ik geregeld even terug bij oma. Ze haalde dan alles in huis wat ik lekker vond: twee soorten garnalen, andere visjes, lekkere broodjes, fruit. Tonnetjerond ging ik de deur weer uit dan.
Haar dood voelt als een groot verlies. Ook al konden we van haar afscheid nemen, wat bij Bas, drieënhalf jaar daarvoor, niet mogelijk was geweest. En was zij gewoon oud en ziek, wat Bas duidelijk ook al niet was. Bas koos zelf voor de dood, ook nog.

Dat laatste, dat gebruiken veel mensen om me te troosten, gek genoeg. Om het leed te verzachten, zoiets, alsof het minder erg is als iemand zelf uit het leven stapt.
‘Ieder mag beschikken over zijn eigen leven,’ zegt een klasgenoot dan tegen me. Een klasgenoot die zelf nooit iemand aan zelfmoord verloor, want ik ken niemand die wel in die situatie verkeerde die dit ook als verzachtende omstandigheid noemt.
‘Eenieder mag beschikken over zijn eigen leven en dus is het alleen maar mooi dat hij zelf die keuze heeft gemaakt,’ zo hoorde ik iemand het ook al eens zeggen. Ik moet me enorm inhouden dan om zo iemand niet een stomp tussen de ogen te geven. Want ik word hier furieus van.

Je hebt geen idee waarover je het hebt, als je dit soort dingen zegt. Want het is niet dat je met wat vrienden in een kringetje zit en dat je gaat overleggen of je wel doorgaat met leven of niet. Alsof je overlegt of je een oude Lada gaat kopen, of spaar je even door voor een Tesla. Ga ik voor een nieuwe spannende baan, of blijf ik zitten bij mijn oude werkgever. Zoiets.
Nee, je bepaalt of je je bestaan opheft. Je slaat een gat van ongekende afmetingen in het hart van je dierbaren. En dús kun je dit niet met hen overleggen. En dús is dit bijna nooit een rationeel en weloverwogen besluit.
Mensen die vinden dat Bas dit best oké heeft gedaan, hebben geen idee hoe het voelt om achter te blijven, maar ook niet van hoe het was voordat hij deed wat hij deed. Al die jaren van angst en onrust, van zijn plek niet kunnen vinden, van het ene moment uitzinnig blij en het volgende diep in de put, van hulp zoeken en van hulp weigeren, van boosheid en angst en van grote liefde, van grote broer zijn en van mijn beste vriend zijn.
En dan zeggen mensen dat het normaal moet zijn om over je eigen leven te beschikken.
Nee! Niemand heeft ervoor gekozen om geboren te worden, iedereen heeft zijn, haar of hun eigen pad te gaan, en dat pad is soms fijn en glad en soms steil en hobbelig. En het enige wat je doet als je eruit stapt is dat je het pad van je dierbaren opeens idioot steil en onmogelijk hobbelig maakt.

Onlangs meende iemand te moeten zeggen dat ik moest ophouden met het verleden. Wees aanwezig in het heden, leef en geniet!
Nog zo eentje is dat. Het is vast lief bedoeld, maar jemig, je hebt geen idee waar ik doorheen moet gaan als je dit soort dingen tegen me zegt. Jarenlang heb ik dingen uit het verleden weggestopt, omdat het gewoon teveel was om in één keer te kunnen bevatten. Langzaamaan laat ik herinneringen en verlieservaringen toe. Dat doet ontzettend veel pijn, maar alleen zo kan ik straks verder, als ik de demonen uit mijn jeugd in de ogen heb gekeken, als ik weet waarvoor ik niet meer hoef weg te lopen, omdat ik voel dat ik het aankan. Dat is hard werken, dat is ploeteren zelfs.
Ga me dan niet corrigeren met de opmerking dat ik toch wel erg in het verleden blijf hangen!

Niemand die niet in exact dezelfde positie als ik verkeerde, kan tegen mij zeggen hoe ik moet rouwen. Sterker nog, iemand die dat wel deed, kan ook niet tegen mij zeggen hoe ik moet rouwen. Want rouwen is super individueel. Iedereen doet dat op zijn eigen manier. Ook alweer dat eigen pad, dat niemand voor je kan afleggen.
Echt, ik kom er wel. En ik leef óók in het heden, ik leef en ik geniet. Daarnaast moet ik heel hard voor mezelf zorgen, omdat ik knetteractief aan het rouwen ben. Een baan naast mijn studie is dat.
Maar begin niet over zelfbeschikking, als het gaat om zelfdoding. Wij nabestaanden kunnen onder elkaar misschien wel vaststellen dat onze dierbare nu de rust heeft gevonden die hij bij leven niet had. Dat is een kleine geruststelling voor ons, een heel kleine.
Maar als je zelf geen nabestaande bent, praat je echt voor je beurt. Je praat theorie, zonder verstand te hebben van de praktijk.
Soms is er echt geen andere uitweg dan de dood, maar meestal is die er wel. Met de juiste hulp, met liefde en aandacht. Jouw leven is hoe dan ook belangrijk omdat er van je gehouden wordt.
Ik hield van Bas en Bas hield van mij. Dit verlies is bijna niet te dragen, ook na vierenhalf jaar niet.
Dus laat het verder alsjeblieft uit je hoofd dit te bagatelliseren, hoe goed bedoeld misschien ook. Geef geen adviezen waar die niet nodig zijn, maar vraag aan mij waar ik doorheen ga en vraag me wat ik nodig heb.